Tijdens de Tachtigjarige Oorlog vond bij het dorp Mook in het huidige Limburg de beroemde Slag op de Mookerheide (14 april 1574) plaats. Aan weerszijden van de Maas stonden de troepen van de Spanjaarden en de Nederlandse opstandelingen onder leiding van Lodewijk en Hendrik van Nassau tegenover elkaar. Tijdens deze slag zou volgens een volksverhaal een zekere ‘Kiste Trui’ op de heide hebben rondgezworven, op zoek naar een goudkist.
Het boek is geen historisch onderzoek met voetnoten en literatuurverwijzingen, maar een historische roman. Het verhaal is geschreven vanuit het perspectief van Kiste Trui, een wat mysterieuze dame die de lezer meeneemt op haar avonturen rond de Slag op de Mookerheide.
De legendarische Kiste Trui wordt in Mook en omgeving nog steeds in gedachtenis gehouden. Zo is er een lokaal gilde van restaurants naar haar vernoemd. Ook bevindt zich in Mook, op het Raadhuisplein, een bronzen standbeeld van Kiste, gemaakt door Peter Roovers. Ten slotte herinnert het kapelletje Onze-Lieve-Vrouw van de Dwaallichtjes aan de Mortel in Mook aan de hoofdpersoon uit het volksverhaal.
Legende van Kiste Trui
Maar nu naar het boek van Nicolasen. Volgens geruchten zou er op de Mookerheide door Lodewijk en Hendrik van Nassau – die beide tijdens de slag in 1574 omkwamen – een schatkist zijn begraven met daarin soldij voor het Staatse leger. Die kist zou ergens in de moerassen aan een heuvelvoet zijn begraven. Trui, zocht haar hele leven naar de kist, volgens het verhaal, en kreeg om die reden de bijnaam ‘Kiste Trui’. Dag en nacht wroette ze met een schep de grond om, maar zonder resultaat: de kist werd nooit gevonden.
Nicolasens verhaal over Kiste Trui heeft ze, zo lezen we achter in het boek, gebaseerd op goede, relevante literatuur over de Tachtigjarige Oorlog: Luc Panhuysens Rampjaar 1672. Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte (2009), A.Th. van Deutsen, De last van veel geluk (2006) en de rede over de Slag op de Mookerheide uit 1891 van historicus P.J. Blok. Overigens is het vermelde recente boek over Willem van Oranje. De opportunistische vader des vaderlands (2017), van de historici Aron Brouwers en Marthijn Wouters, een wat discutabeler boek in de lijst, maar dat terzijde want Nicolasens verhaal wordt door dit boek niet significant gestempeld.
De Slag op de Mookerheide en de kist
Op de Riethorst hoorden we de schelle klank van de trompetten, de dreun van de trommelaars, het gehinnik van de paarden en de kreten van het juichende volk. De invasie van beide legers klonk angstaanjagend dichtbij. Ik volgde ons moeder als een schaduw, bang als ik was haar uit het oog te verliezen. Ze klom op een oude hooiwagen in het veld om van een afstand de intocht van de soldaten gade te kunnen slaan. Ik klom haar achterna en ging naast haar staan. Ons moeder had een riek meegenomen, als wapen, om zich te verdedigen voor ‘je weet maar nooit’, zo stelde ze ons gerust. (…) Vanaf de kar zagen we hoe de manschappen breed uitwaaierden over de Aelde Straet en het Startsche Veld. Het moest het leger van de geuzen zijn, zei ons moeder. (113)
Vervolgens slaan moeder en dochter Trui op de vlucht, omdat een aantal ruiters op hen afkomt. Ze kwamen namens Hendrik van Nassau, één van de ruiters gaf aan dat hij deze man was, en zochten een kampement…
‘Afgedrieduivenkaterd!’, bulderde de ruiter met het geweer en hij spuwde zijn pruimenbek helemaal leeg. De andere soldaat zette de trompet aan zijn lippen, maar hij liet het instrument op zijn bovenbeen rusten toen Hendrik van Nassau zijn metgezellen tot rust maande. Hendrik wendde zijn paard en zette zijn helm weer op zijn hoofd. (118)
Hierna wordt het verhaal spannend. Uitvoerig beschrijft Nicolasen de strijd op de Mookerheide. Eén passage ter illustratie:
De geuzen proefden de smaak van het vijandige bloed, ze roken de geur van de overwinning nog voordat de strijd helemaal was gestreden. Lodewijk van Nassau viel lof ten deel, omdat hij erin was geslaagd de zwakste schakel in het leger van de koning te ontdekken en bloot te leggen. Naderhand werd er gezegd dat een meer ervaren strateeg het hem niet zou hebben verbeterd. (166)
Kort hierna nam de strijd een wending, doordat Spaanse lansiers erin slaagden de geuzentroepen uit elkaar te drijven. Die sloegen vervolgens, als ze niet stierven, op de vlucht. De Slag op de Mookerheide eindigde in een Spaanse overwinning en beide broers van Willem van Oranje, Lodewijk en Nassau, sneuvelden.
Waarom komen ze? Hebben ze me iets te vertellen en hoe luidt die boodschap dan? Natuurlijk hoop ik dat ze zijn gestuurd om te helpen de kist te openen. (…) Ze zullen me niet sparen. Toen ik besloot de kist terug te duwen in zijn schuilplaats wist ik dat ik mijn aandacht diende te verleggen naar mijn tweede opdracht: het boek van meester Stein… (211)
